RECENSIE: ‘In het spoor van de laatste tsaar’ portretteert Nicolaas II in emotionele tegenstellingen
Meesterverteller Ward Bogaert en russofiel Johan de Boose trokken in 2018 naar Rusland. Het wereldkampioenschap voetbal dat tegelijkertijd plaatsvond, kon hen worst wezen. De podcastmakers van Radio 1 gingen samen op zoek naar de persoon achter de laatste Russische tsaar – Nicolaas II – die volgens het duo de wereld voorgoed veranderd heeft. In het spoor van de laatste tsaar neemt de luisteraar mee naar de laatste weken van het Romanovgezin en probeert een gezicht te plakken op de mysterieuze vorst.
In vijf afleveringen (in totaal ongeveer 80 minuten) gaan Bogaert en de Boose letterlijk én figuurlijk in het spoor van Nicolaas II. Ze houden halt bij verschillende doorslaggevende plaatsen in het leven van de tsaar, gebruikmakend van de Trans-Siberische spoorlijn. De naam van de podcast is bijgevolg alvast een schot in de roos.
Rond de laatste tsaar en zijn gezin hangt in het collectieve geheugen veel mysterie. Zijn zoontje Aleksej leed aan hemofilie, een erfelijke ziekte die zorgt voor bloedstollingsproblemen. Aleksejs sinistere gebedsgenezer Raspoetin hulde het gezin nog meer in raadsels. Een antwoord op de vele vragen rond de Romanovs krijgen we in deze podcast niet. Daarvoor is er ten eerste te veel informatie weggemoffeld door de ‘goddeloze’ bolsjewieken, maar daarenboven is In het spoor van de laatste tsaar hiervoor te kort en is dit ook niet het doel van de makers.
Veel belangrijker voor Bogaert is de persoonlijkheid van Nicolaas. Zo vertelt de Boose dat Nicolaas eigenlijk alles behalve een geschikte vorst was. Zijn vader, Alexander III, vond hem een idioot en geen behoorlijke troonopvolger. Ook tijdens zijn regeerperiode houdt hij zich liever bezig met familiale zaken dan het eindeloze ceremoniële gepalaver. Als eerste vertegenwoordiger van God nam hij enkele discutabele en onchristelijke beslissingen, zoals het bevel tot vuren in 1905 op de demonstrerende mensenmassa op ‘Bloedige Zondag’.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat het communistische regime van Lenin zo snel mogelijk de sporen van Nicolaas wil uitvegen. Historici noemen de Russische vorst terecht een tragisch figuur, die samen met zijn familie op klungelige, maar niettemin gruwelijke wijze geëxecuteerd is. Toch valt er over zijn heiligverklaring door de orthodoxe Kerk ook iets te zeggen.
Terwijl West-Europa de laatste jaren een hernieuwde beeldenstorm meemaakte tegen de aristocratische figuren van de oude monarchieën, vereert het postcommunistische Rusland de laatste tsaar. Ja, de man werd een martelaar toen de bolsjewieken zijn lichaam vol lood pompten, maar met stille steun voor antisemitische pogroms en bloedige repressie van demonstraties voldoet hij absoluut aan de voorwaarden om tegenwoordig een ‘woke’ beeldenstorm te ondergaan.
Het zijn vooral de absurde contrasten in de podcast die behagen. In de eerste aflevering ‘Poetin, de nieuwe tsaar?’ horen we hoe de huidige Russische president Vladimir Poetin balanceert tussen tsaristische beeltenissen en zijn communistische verleden. Ook het leven van Nicolaas II zat blijkbaar vol tegenstellingen. Uiteindelijk is hij vermoord om zijn tsarentitel, die hij nooit echt gewild of gekoesterd had.
Geschiedenisfreaks zullen misschien een tikkeltje teleurgesteld zijn na afloop van de laatste aflevering. In het spoor van de laatste tsaar vertelt geen nieuwe bevindingen aan een ingelezen luisteraar. De context en politieke chaos rond de Russische Revolutie – toch de directe aanleiding van de executie van het gezin – zijn te onduidelijk. De makers raken namen zoals Trotski, Koltsjak en Kerenski wel aan, maar het belang van de grote politieke figuren blijft op de achtergrond. In vergelijking met podcastgenregenoten zoals Napoleon of Leopold II: het hele verhaal blijft dit werk nogal op de oppervlakte. De blitzpodcast maakt zijn gebrek aan diepgang goed met een hoge dynamiek, waarbij emoties centraal staan.
Deze podcast moest opboksen tegen het grote wereldkampioenschap voetbal. Met een relatief korte podcastserie spelen de makers het overigens klaar om culturele kleur te geven aan dat grauwe WK-gastland. Als er namelijk één iets is waarin Ward Bogaert en Johan de Boose geslaagd zijn, dan is het empathie opwekken voor de Romanovs. Daar hadden ze geen flauwe verwijzingen naar de Boney M-hit Rasputin of complottheorieën voor nodig.
In het spoor van de laatste tsaar
★★★★☆
Door Radio 1: vijf afleveringen van ongeveer 15 minuten
Te beluisteren op de website van Radio 1, Apple Podcasts en Spotify
